Tężyczka – cichy wróg nowoczesnego człowieka: przyczyny, objawy i leczenie

Czy kiedykolwiek budziłeś się w środku nocy z powodu bolesnego skurczu łydki? A może doświadczasz dziwnych mrowień w dłoniach i wokół ust, które pojawiają się znikąd? Jeśli tak, możliwe że masz do czynienia z tężyczką – zaburzeniem, które potrafi skutecznie uprzykrzyć życie, pozostając jednocześnie w cieniu bardziej popularnych schorzeń.

Co to tężyczka?

Tężyczka to objaw, charakteryzujący się niekontrolowanymi, często bolesnymi skurczami lub drżeniami mięśni oraz nieprzyjemnymi mrowieniami (zwanymi parastezjami), które mogą trwać różnie długo. Wystąpienie tężyczki związane jest ze zwiększoną szybkością przekazywania sygnałów pomiędzy nerwami a mięśniami, tzw. nadmierną pobudliwością nerwowo-mięśniową.

Pierwiastkiem, który bierze istotny udział w procesach przekazywania impulsów nerwowo-mięśniowych jest wapń. Dlatego właśnie zmniejszenie stężenia wapnia we krwi (hipokalcemia), któremu często towarzyszy zmniejszenie stężenia magnezu (hipomagnezemia) i potasu (hipokaliemia), prowadzą do występowania tężyczki.

Hormonem, który reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową organizmu jest parathormon (PTH), wydzielany przez przytarczyce (gruczoły, zwykle cztery, zlokalizowane na szyi, w okolicy tarczycy). W warunkach prawidłowych, kiedy stężenie wapnia we krwi się obniża, parathormon powoduje jego wzrost, poprzez uwolnienie jego zapasów z kości, zwiększenie wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego i zwrotne wchłanianie wapnia w nerkach.

W niedoczynności przytarczyc, parathormon jest wydzielany w niewystarczającej ilości, następstwem tego jest zmniejszone stężenie wapnia w surowicy krwi. W niektórych przypadkach, kiedy zmniejszenie wapnia we krwi jest niewielkie lub dochodzi do niego powoli, typowe objawy tężyczkowe mogą nie występować.

Więcej o tężyczce

Więcej o hipokalcemii

Więcej o tężyczce w języku angielskim

Tężyczka przyczyny

Tężyczka spowodowana niedoborem magnezu to najczęstsza forma tego zaburzenia. Niedobór magnezu, czyli hipomagnezemia, wywołuje zespół depolaryzacji przez zmniejszenie syntezy cAMP i jednoczesny wzrost syntezy cGMP. Mówiąc prościej, magnez stabilizuje błonę komórkową, a jego brak prowadzi do jej nadmiernej pobudliwości.

Jakie są przyczyny tężyczki?

Tężyczka może mieć różne przyczyny, a najczęstsze z nich to:

1. Niedobory elektrolitów:
   • Niedobór wapnia (hipokalcemia)
   • Niedobór magnezu (hipomagnezemia)
   • Niedobór potasu (hipokaliemia)
2. Zaburzenia hormonalne:
   • Niedoczynność przytarczyc i brak parathormonu
   • Niedoczynność tarczycy
   • Zaburzenia funkcji nadnerczy
3. Zaburzenia metaboliczne:
   • Zasadowica oddechowa (często wywołana hiperwentylacją)
   • Zasadowica metaboliczna
   • Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej, które prowadzą do rozregulowania gospodarki elektrolitowej
4. Czynniki środowiskowe i behawioralne:
   • Długotrwały stres
   • Nieodpowiednia dieta
   • Nadużywanie alkoholu i kofeiny
   • Nieprawidłowy oddech i hiperwentylacja
   • Używki i niektóre leki
5. Choroby współistniejące:
   • Choroby nerek
   • Zaburzenia wchłaniania jelitowego
   • Choroby autoimmunologiczne

Główne przyczyny tężyczki często wiążą się z nowoczesnym stylem życia, a do wystąpienia objawów tężyczki predysponują również:

• Alergie (w tym astma oskrzelowa)
• Cukrzyca i insulinooporność
• Zaburzenia wchłaniania jelitowego
• Stany po zabiegach operacyjnych ze znieczuleniem ogólnym
• Uzależnienia i nałogi

Tężyczka spowodowana niedoborem wapnia i magnezu jest częstsza u osób, które prowadzą intensywny tryb życia, są narażone na przewlekły stres i nie dbają o odpowiednią dietę bogatą w te pierwiastki.

Kto jest narażony na tężyczkę?

Tężyczka to zespół objawów chorobowych, który charakteryzuje się wzmożoną pobudliwością nerwowo-mięśniową. Twoje nerwy i mięśnie reagują zbyt intensywnie na nawet niewielkie bodźce. Jest to problem, z którym głównie zgłaszają się młodzi, aktywni zawodowo ludzie. Choć kiedyś przypadki tężyczki były uznawane za przypadłość głównie kobiecą, obecnie dotyka obu płci niemal równie często.

Szczególnie narażone na tężyczkę są:

• Osoby z niedoborami pokarmowymi lub źle zbilansowaną dietą
• Osoby doświadczające przewlekłego stresu
• Pacjenci z zaburzeniami wchłaniania
• Osoby nadużywające alkoholu
• Kobiety w ciąży i karmiące piersią
• Osoby po zabiegach chirurgicznych
• Pacjenci z chorobami nerek, które wpływają na stężenie magnezu w organizmie

Więcej o tężyczce

Niedobór magnezu

Niedobór magnezu jest częstą przyczyną tężyczki i może prowadzić do szeregu objawów neurologicznych i mięśniowych. Magnez pełni kluczową rolę w funkcjonowaniu układu nerwowego i mięśniowego, a jego niedobór może prowadzić do nadpobudliwości tych układów.

Objawy niedoboru magnezu mogą obejmować:

• Skurcze mięśni i drgania powiek
• Zmęczenie i osłabienie
• Zaburzenia rytmu serca
• Drażliwość i niepokój
• Problemy ze snem
• Bóle głowy i migreny
• Osłabienie układu odpornościowego

Stężenie magnezu w organizmie powinno być regularnie monitorowane, szczególnie u osób z przewlekłymi chorobami lub przyjmujących niektóre leki, które mogą wpływać na jego poziom. Suplementacja magnezu może być konieczna, ale zawsze powinna odbywać się pod nadzorem lekarza.

Rodzaje tężyczki

Tężyczka występuje w dwóch głównych odmianach:

Tężyczka jawna

Ta forma występuje stosunkowo rzadko, ale jest bardzo spektakularna. Napad tężyczki jawnej rozpoczyna się zazwyczaj od uczucia mrowienia w opuszkach palców i wokół ust. Następnie dochodzi do uogólnienia mrowienia całego ciała, pojawia się wzmożone napięcie w mięśniach twarzy i kończyn oraz ich przykurcz. Najwcześniej skurcze mięśni pojawiają się w obrębie mięśni kłębu kciuka, co nadaje dłoni charakterystyczny kształt „ręki położnika”.

Objawy tężyczki jawnej

Napadowi tężyczki jawnej towarzyszą często:

• Silny niepokój
• Lęk
• Pobudzenie psychiczne
• Hiperwentylacja
• Intensywne skurcze mięśni

W ekstremalnych przypadkach może nawet dojść do utraty przytomności z towarzyszącymi drgawkami albo do niebezpiecznego kurczu mięśni głośni.

Tężyczka utajona

Tężyczka utajona (zwana też spazmofilią) to podstępna bestia. W przeciwieństwie do swojej jawnej siostry, przebiega skrycie i objawia się w sposób niecharakterystyczny. Nie istnieje żaden patognomoniczny objaw, który jednoznacznie wskazywałby na jej obecność. Często rozpoznaje się ją przypadkowo lub mylnie diagnozuje jako zwykłą nerwicę.

To właśnie tężyczka utajona jest głównym winowajcą wielu niejasnych dolegliwości, które odbierają radość życia i wydajność zawodową. Przypadki tężyczki utajonej są znacznie częstsze niż tężyczki jawnej, a jej diagnoza wymaga szczegółowych badań.

Objawy tężyczki utajonej

Tężyczka utajona charakteryzuje się objawami, które mogą być łatwo pomylone z innymi schorzeniami:

• Przewlekłe zmęczenie niewspółmierne do aktywności
• Zaburzenia snu i problemy z zasypianiem
• Drażliwość i nadmierna reakcja na stres
• Sporadyczne mrowienia w różnych częściach ciała
• Okresowe bóle głowy i migreny
• Podwyższone napięcie mięśniowe
• Skłonność do zaciskania szczęk i zgrzytania zębami
• Ogólne pogorszenie samopoczucia bez wyraźnej przyczyny
• Zaburzenia trawienia i zespół jelita drażliwego
• Obniżenie nastroju

Tężyczka spowodowana niedoborem magnezu i wapnia może przebiegać w sposób utajony przez długi czas, zanim zostanie prawidłowo zdiagnozowana. Charakterystyczne objawy tężyczki utajonej są często przypisywane innym schorzeniom, co opóźnia właściwą diagnozę i leczenie.

Więcej o leczeniu tężyczki

Tężyczka objawy

Objawy tężyczki są niezwykle różnorodne i mogą dotyczyć niemal każdego układu organizmu. Mogą one być subtelne i niespecyficzne, co utrudnia diagnozę, szczególnie w przypadku tężyczki utajonej.

Tężyczka objawy psychiczne

Objawy kliniczne tężyczki w sferze psychicznej to często pomijany, ale niezwykle istotny aspekt tego zaburzenia. Tężyczka objawy psychiczne mogą być pierwszymi sygnałami rozwijającego się problemu i obejmują:

• Wzmożona pobudliwość nerwowa (uczucie ciągłego napięcia)
• Duszność spoczynkowa (uczucie braku tchu nawet podczas odpoczynku)
• Niepokój i stany lękowe (czasem przechodzące w napady paniki)
• Obniżenie nastroju i stany depresyjne
• Bezsenność i inne zaburzenia snu
• Ogólne osłabienie i stałe uczucie zmęczenia
• Zasłabnięcia napadowe
• Zaburzenia koncentracji i trudności z utrzymaniem uwagi
• Drażliwość
• Zaburzenia pamięci
• Wady wymowy (np. zacinanie się)

Szczególnie warto zwrócić uwagę na lęk napadowy (napady paniki), który często współwystępuje z tężyczką utajoną. Tężyczka objawy psychiczne rozpoczynają się zazwyczaj między okresem młodzieńczym a 30 rokiem życia i mogą być błędnie interpretowane jako problemy natury psychologicznej, a nie zaburzenia biochemiczne.

Charakterystyczne objawy tężyczki

Charakterystyczne objawy tężyczki różnią się w zależności od jej typu (jawna czy utajona) oraz przyczyny. W tężyczce jawnej dominują ostre, dramatyczne epizody skurczów mięśni i parestezji, natomiast w tężyczce utajonej objawy są bardziej subtelne, przewlekłe i różnorodne. Właściwe rozpoznanie tych objawów jest kluczowe dla skutecznego leczenia.

Objawy fizyczne tężyczki

Objawy kliniczne tężyczki w sferze fizycznej:

• Skurcze mięśni (szczególnie łydek i stóp)
• Drętwienia i mrowienia kończyn (parestezje)
• Bóle i zawroty głowy
• Nadmierna potliwość
• Ziębnięcie i zsinienie kończyn
• Kłucie i pobolewanie w okolicy serca
• Skurcze oskrzeli
• Bóle opasujące w klatce piersiowej i jamie brzusznej
• Ucisk w nadbrzuszu
• Uczucie ciała obcego w gardle („kula histeryczna”)
• Drżenia rąk i całego ciała
• Bóle mięśniowe
• Drętwienia twarzy i języka
• Ruchy mimowolne

Co ciekawe, u osób z tężyczką utajoną często występują również inne dolegliwości, takie jak wypadanie płatka zastawki mitralnej, idiopatyczna kardiomiopatia, zaburzenia czynności tarczycy, owrzodzenie żołądka i dwunastnicy czy nasilenie ataków astmy.

Objawy kliniczne tężyczki mogą przypominać inne zaburzenia neurologiczne, dlatego prawidłowa diagnostyka jest kluczowa dla skutecznego leczenia.

Tężyczka u dzieci

Atak tężyczki

Atak tężyczki (napad tężyczkowy) może być przerażającym doświadczeniem zarówno dla pacjenta, jak i dla osób z jego otoczenia. W przypadku tężyczki jawnej typowe są nagłe, intensywne objawy, które mogą obejmować:

• Gwałtowne skurcze mięśni kończyn
• Drętwienie i mrowienie wokół ust oraz w palcach
• Przyspieszone bicie serca
• Hiperwentylację
• Uczucie paniki

W przypadku tężyczki utajonej, atak może być mniej dramatyczny, ale równie nieprzyjemny. Często objawia się on jako napady lęku z towarzyszącymi objawami fizycznymi. Tężyczka objawy psychiczne podczas ataku mogą obejmować silny lęk, poczucie oderwania od rzeczywistości i strach przed utratą kontroli.

Co robić podczas ataku tężyczki?

• Zachować spokój i oddychać powoli, regularnie
• Przyjąć wygodną pozycję siedzącą lub leżącą
• Unikać hiperwentylacji
• Zażyć przepisane leki, jeśli są dostępne
• W przypadku silnych objawów wezwać pomoc medyczną

Więcej o bólach głowy związanych z tężyczką

Badania na tężyczkę

Rozpoznanie tężyczki, zwłaszcza tej utajonej, może być wyzwaniem. Oto kluczowe badania, które pomogą postawić diagnozę:

Diagnostyka tężyczki

Najczulszym testem wykazującym obecność nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej jest badanie elektromiografia (EMG) – próba tężyczkowa (próba ischemiczna). Przeprowadza się ją wprowadzając elektrodę igłową w pierwszy mięsień międzykostny, zakładając opaskę uciskową na 10 minut na ramię i dołączając w ostatnich dwóch minutach hiperwentylację.

Charakterystyczny obraz spontanicznych wyładowań wieloiglicowych potencjałów wskazuje na obecność tężyczki.

Co to elektromiografia – więcej informacji

Próba tężyczkowa

Próba tężyczkowa jest kluczowym badaniem diagnostycznym, które pozwala na obiektywne potwierdzenie nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej. W trakcie badania ocenia się reakcję mięśni na niedotlenienie (niedokrwienie) i hiperwentylację, co może wywołać charakterystyczne objawy. Próba trwa około 10-15 minut i jest przeprowadzana przez doświadczonego neurologa za pomocą specjalistycznego sprzętu elektrofizjologicznego. Dzięki niej można odróżnić tężyczkę od innych zaburzeń neurologicznych o podobnych objawach.

Badania biochemiczne

Aby zdiagnozować rodzaj tężyczki, należy określić rodzaj i poziom niedoborów pierwiastków:

• Stężenie magnezu (zarówno w surowicy jak i w erytrocytach)
• Stężenie wapnia w surowicy krwi
• Stężenie wapnia zjonizowanego
• Niedobór potasu w organizmie
• Poziom witaminy D3
• Poziom parathormonu (PTH), który reguluje stężenie wapnia we krwi

Zaburzenia elektrolitowe są kluczowe w diagnostyce tężyczki, ponieważ to właśnie one leżą u podłoża wielu objawów.

Badania dodatkowe i kliniczne

• Elektroencefalografia (EEG) – U chorych z tężyczką hipokalcemiczną zapis EEG może wykazywać zmiany, szczególnie przy stężeniu wapnia w surowicy krwi poniżej 1,5 mmol/l.
• Echokardiografia serca – Przydatna w rozpoznaniu wypadania płatka zastawki mitralnej czy kardiomiopatii idiopatycznej.
• Elektrokardiografia (EKG) – Może uwidocznić nadkomorowe zaburzenia rytmu oraz zaburzenia przewodzenia pod postacią wydłużenia odcinka QT.
• Objaw Chvostka – skurcz mięśni twarzy po uderzeniu młoteczkiem neurologicznym w okolicę wyjścia nerwu twarzowego
• Objaw Trousseau – skurcz dłoni po założeniu mankietu do pomiaru ciśnienia tętniczego

Jak leczyć tężyczkę?

Leczenie tężyczki powinno być kompleksowe i uwzględniać zarówno przyczyny, jak i objawy. Poniżej przedstawiamy główne elementy terapii:

Leczenie tężyczki utajonej

Leczenie tężyczki utajonej sprowadza się głównie do indywidualnego przyjmowania magnezu oraz właściwej terapii psychologicznej. Korzystne jest kojarzenie preparatów magnezowych z witaminą B6, która działa jako kofaktor.

Suplementacja i farmakoterapia

Obecnie najczęściej stosuje się:

• Cytryniany magnezu
• Mleczany magnezu
• Chelaty magnezu

Na polskim rynku dostępne są różne formy:

• Tabletki
• Tabletki musujące
• Mikrogranulki wchłanialne z jamy ustnej
• Preparaty z wysoką dawką magnezu w płynie (tzw. shoty)

W terapii tężyczki utajonej warto pamiętać o witaminie D3, której niedobór wpływa niekorzystnie na wchłanianie magnezu i stężenie wapnia. Diagnostykę tężyczki należy uzupełnić o poziom witaminy D3 i w przypadku niedoboru suplementować ją łącznie z magnezem.

Niektórzy specjaliści zalecają rozpoczęcie leczenia tężyczki utajonej od benzodiazepin, ale ze względu na ich potencjał uzależniający, lepiej stosować je tylko doraźnie w stanach nagłej silnej hiperwentylacji ze współistniejącymi objawami somatycznymi.

Jeśli suplementacja magnezu i witaminy D3 nie przynosi oczekiwanych rezultatów, można rozważyć wdrożenie leków antydepresyjnych.

Pacjent z tężyczką utajoną musi być świadomy, że po okresie początkowej wyraźnej poprawy stanu klinicznego zazwyczaj dochodzi do nawrotu niektórych objawów, które w dalszym, konsekwentnym leczeniu powoli ustępują.

Niestety, w około 25% przypadków tężyczki, mimo prawidłowo prowadzonej terapii, nie osiąga się istotnej poprawy. Prawdopodobnie zjawisko to zależy od osobniczych czynników genetycznych.

Wsparcie fizjoterapeutyczne

Warto podkreślić, że tężyczka utajona może znacząco nasilać objawy zaciskania zębów i bruksizmu, co prowadzi do dodatkowych dolegliwości w obrębie układu stomatognatycznego. W takich przypadkach fizjoterapia stomatologiczna stanowi cenne uzupełnienie leczenia, pozwalając na rozluźnienie napiętych mięśni żucia i zmniejszenie dyskomfortu.

Ogólnie rzecz biorąc, fizjoterapia jest doskonałym wsparciem całościowej terapii tężyczki – odpowiednio dobrane ćwiczenia i techniki relaksacyjne pomagają zmniejszyć napięcie mięśniowe, poprawić krążenie i ograniczyć skurcze mięśni. Pacjenci zgłaszają znaczącą poprawę samopoczucia i zmniejszenie częstotliwości objawów klinicznych tężyczki przy regularnych sesjach fizjoterapeutycznych połączonych z suplementacją magnezu i odpowiednim wsparciem psychologicznym.

Więcej o fizjoterapii

Umów się na wizytę

Leczenie ostrej hipokalcemii

Objawy ostrej hipokalcemii w postaci napadu tężyczkowego należy przerwać dożylnym podaniem soli wapniowych. Pierwsza dawka „bolus” powinna zawierać 100-200 mg wapnia elementarnego podanego dożylnie w ciągu 10 minut.

W przypadku hipokalcemii przewlekłej, leczenie zależy od jej przyczyn:

• Przy niedoczynności przytarczyc – przewlekłe podawanie witaminy D lub jej aktywnych metabolitów i soli wapnia
• Przy niedoczynności przytarczyc pooperacyjnej – suplementacja wapnia i monitorowanie stężenia wapnia
• Przy niedoczynności przytarczyc idiopatycznej – suplementacja witaminy D oraz preparatów wapnia
• Przy niedoborze witaminy D – suplementacja doustna lub pozajelitowa, ewentualnie ekspozycja na promienie UVB

W tężyczce spowodowanej niedoborem parathormonu (PTH) konieczne jest leczenie choroby podstawowej i ścisłe monitorowanie poziomu elektrolitów.

Profilaktyka tężyczki

Profilaktyka tężyczki polega głównie na zapobieganiu niedoborom pierwiastków, które mają kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowo-mięśniowego. Oto najważniejsze elementy profilaktyki:

1. Zbilansowana dieta bogata w magnez i wapń:
   • Włączenie do diety produktów bogatych w magnez: pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy, nasiona, rośliny strączkowe, zielone warzywa liściaste
   • Spożywanie produktów bogatych w wapń: nabiał, sardynki, migdały, zielone warzywa
2. Odpowiednia suplementacja:
   • Regularne przyjmowanie preparatów magnezu, szczególnie w okresach zwiększonego stresu
   • Suplementacja witaminy D3, która wspomaga wchłanianie wapnia, zwłaszcza w miesiącach zimowych
3. Zdrowy styl życia:
   • Regularna aktywność fizyczna
   • Techniki relaksacyjne i zarządzanie stresem
   • Odpowiednia ilość snu
   • Ograniczenie używek (alkohol, kawa, papierosy)
4. Regularne badania:
   • Okresowe kontrole poziomu magnezu, wapnia i witaminy D3
   • Regularne badania kontrolne u osób z grupy ryzyka
5. Techniki oddechowe:
   • Nauka prawidłowego oddychania przeponowego
   • Unikanie hiperwentylacji, która może prowokować objawy tężyczkowe

Odpowiednia profilaktyka może znacząco zmniejszyć ryzyko wystąpienia objawów tężyczki i poprawić ogólne samopoczucie, szczególnie u osób predysponowanych do tego zaburzenia.

Konsekwencje nieleczonej tężyczki

Nieleczona tężyczka spowodowana niedoborem może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Długotrwały deficyt magnezu i wapnia może skutkować:

• Pogłębieniem zaburzeń psychicznych, w tym rozwojem depresji
• Przewlekłymi bólami mięśniowymi i stawowymi
• Nasileniem zaburzeń lękowych i ataków paniki
• Zaburzeniami rytmu serca
• Pogorszeniem jakości życia i wydajności zawodowej
• Rozwojem chorób autoimmunologicznych
• Zwiększonym ryzykiem osteoporozy (przy długotrwałej hipokalcemii)

Osoby z nieleczoną tężyczką utajoną często przechodzą od jednego specjalisty do drugiego, bez uzyskania trafnej diagnozy i odpowiedniego leczenia, co dodatkowo pogłębia ich problemy zdrowotne i psychiczne.

Podsumowanie: tężyczka – wróg, którego warto poznać

Tężyczka utajona jest coraz częściej rozpoznawana u pacjentów. Szybkie tempo życia, stres, nawał pracy, liczne używki, leki, nietolerancje pokarmowe, choroby tarczycy i insulinooporność to tylko niektóre z czynników ryzyka i przyczyn tężyczki spowodowanej niedoborem magnezu i innych elektrolitów.

Rozpoznanie przyczyny jest kluczowe w leczeniu tężyczki utajonej, a tylko wielodyscyplinarne podejście daje gwarancję poprawy samopoczucia pacjenta. Podejrzewając tężyczkę, warto najpierw wykonać próbę tężyczkową, a w przypadku pozytywnego wyniku, skonsultować się z neurologiem specjalizującym się w leczeniu tężyczki. Specjalistyczna wiedza takiego neurologa jest nieoceniona w procesie diagnostyki tężyczki i ustalania optymalnego planu terapeutycznego.

Pamiętaj – tężyczka to nie wyrok, ale diagnoza wymagająca cierpliwości i konsekwencji w leczeniu. Z odpowiednią suplementacją, zmianami w stylu życia i wsparciem psychologicznym, większość osób może skutecznie kontrolować objawy kliniczne tężyczki i wrócić do pełni życia.

---

Uwaga: Powyższy artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji lekarskiej. W przypadku wystąpienia niepokojących objawów zawsze należy skonsultować się z lekarzem.